تغییرات جمعیتی در ایران از افزایش سن ازدواج تا مساله مهاجران
به گزارش خاتون یار، در طرح مباحث در ارتباط با جمعیت و بررسی اثرگذاری قوانین آن باید تحولات جمعیتی و عوامل مربوطه برای برنامه ریزی ها و سیاستگذاری ها مورد توجه قرار گیرد.
خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ در طرح مباحث مربوط به جمعیت وقتی می خواهیم اثرگذاری قوانین حوزه خانواده و جمعیت را بررسی نماییم، باید از تحولات جامعه آگاهی داشته باشیم. در سالیان اخیر توصیف هایی که دراین خصوص شده به طور عمده متمرکز بر تحولات جمعیتی بوده که به طور عمده بر ساختار سنی و تحت عنوان گذار اول جمعیت شناختی متمرکز بوده است.
علی اکبر محزون کارشناس آمار و پژوهشگر حوزه جمعیت در گفتگو با خبرنگار مهر به تشریح گذارها و تحولات جمعیتی و عوامل به وجود آمدن آنها پرداخت و اظهار داشت: گذار اول جمعیت شناختی روی همان موضوعات تغییرات ساختار سنی رشد و حجم جمعیت تمرکز می کند که یک کشور باید برای برنامه ریزی در جامعه متوجه آن باشد. یعنی روندی که نشان میدهد رشد جمعیت بسمت افزایش یا کاهش رفته است. ساختار سنی جمعیت مساله مهمی است که نشان میدهد جمعیت یک جامعه، جوان، میانسال یا سالمند است و هر کدام از این ها اقتضائات خاص خویش را دارند.
وی اضافه کرد: در قانون پشتیبانی از خانواده و جوانی جمعیت، بحث خانواده در اولویت قرار گرفت و حتی در نامگذاری روی خانواده تأکید شد. اما در ادامه روی جوانی جمعیت تمرکز شد و ساختار سنی جمعیت مورد توجه قرار گرفت، این که ما چه نماییم که جامعه ما همواره جوان بماند. جوان نیروی محرکه جامعه است و در بیانیه گام دوم انقلاب هم رهبر معظم انقلاب بر این امر تأکید داشتند و در خیلی از اسناد بین المللی و فرابخشی داخلی ما آمده است.
تغییرات در ساختار خانواده در گذار دوم جمعیت شناختی
محزون با اشاره به این که مبحث جوان سازی و جوان نگه داشتن جامعه از درجه اهمیت بالایی برخوردارست اظهار داشت: این موضع با همه ضرورتش کافی نیست. چونکه در سالهای قبل اساساً خانواده ایرانی به مفهوم واقعی خودش در جامعه ما گرفتار گذار و تحول شده است. این گذار تحت عنوان نظریه دوم جمعیت شناختی مطرح است که به طور عمده روی بحث خانواده متمرکز است. خاستگاه این نظریه جامعه غربی است و ما با علم به این مساله و آگاهی در مورد آن صحبت می نماییم و به جامعه خود ارتباط می دهیم. بنابراین همه چیز این نظریه متناسب جامعه ما نیست.
وی همینطور اظهار داشت: در غرب تغییرات مرتبط با تشکیل خانواده، باروری، رفتارهای شریکی و حتی ازدواج های خارج از چهارچوب را تحت عنوان نظریه خانواده مطرح می کنند اما ما متناسب با بحث بومی خودمان سخن می گوئیم. نشانه ها و عواملی برای این گذار شناسایی شده که افزایش فردگرایی و استقلال فردی یا بعضاً کمرنگ شدن نقش دین را می توان نام برد. از نشانه های تجربی آن می توان به ۸ مورد اشاره نمود. افزایش سن ازدواج به عنوان یکی از نخستین نشانه ها مطرح است که در کشور خودمان هم شاهد آن هستیم.
محزون درباب آمارهای افزایش سن ازدواج در ایران اظهار داشت: ما در عرصه افزایش سن ازدواج دهه های مختلف را با هم مقایسه کردیم و دیدیم که در آخرین سرشماری ما میانگین سن ازدواج تقریبا به حدود بین ۲۷ تا ۲۸ سال برای آقایان و حدوداً ۲۳ تا ۲۴ سال برای خانم ها افزوده شد. این یک روند افزایشی بوده که در سالیان مختلف طی شده و به اینجا رسید.
میانگین سن ازدواج تقریبا به حدود بین ۲۷ تا ۲۸ سال برای آقایان و حدوداً ۲۳ تا ۲۴ سال برای خانم ها افزایش پیدا کرد
این کارشناس آمار و پژوهشگر حوزه جمعیت در ادامه اظهار داشت: اما این روند در کل کشور هم یکسان اتفاق نیفتاده است. مثلا در سرشماری سال ۱۳۵۵، میانگین سن ازدواج آقایان ۲۴.۱ سال و برای خانم ها ۱۹.۷ سال بود. در آخرین سرشماری مرکز آمار ایران میانگین سن ازدواج ۲۷.۴ سال برای آقایان و ۲۳ سال برای خانم ها بود. همین عدد که میانگین کل کشور بود، در کلان شهرها بمراتب متفاوت تر بود. در تهران میانگین سن ازدواج برای آقایان ۲۹.۶ و خانم ها ۲۵.۷ یعنی دو سال خورده بالاتر از متوسط کشوری بود. در کلان شهر کرج آقایان ۲۹ سال و خانم ها ۲۵ سال و در شیراز ۲۹.۶ و ۲۵.۶ بود. در کلان شهر های کشور ما فقط مشهد و قم هستند که از متوسط کشوری پایین ترند. مشهد در آخرین سرشماری ۲۶.۵ سال و برای خانم ها ۲۲.۳ بوده، قم هم ۲۶.۴ برای آقایان ۲۲ سال که هر دو از متوسط کشور پایین تر بود.
وی اضافه کرد: در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران میانگین سن ازدواج به طور عمده در مناطق ۱، ۲، ۳ و ۶ میانگین ازدواج هم برای آقایان و هم برای خانم ها بیشترین میزان است. یعنی هر چقدر مقدمات ازدواج به لحاظ اقتصادی و معیشتی فراهم باشد باز هم دلایل دیگری در این امر دخیل است. فردگرایی و حس استقلال فردی می تواند از عوامل آن باشد که میل و رغبت به ازدواج کمتر است.
وی درباب علت این تفاوت ها بیان کرد: تغییرات سبک زندگی مثل شهرنشینی، تحصیلات و عوامل مختلفی مانند فراهم نشدن پیش نیازهای یک ازدواج، عدم شناخت و اعتماد کافی و غیره از عوامل این اتفاق هستند. امروز بسیاری از موضوعات سنتی عوض شده و بشکل مدرن تر در آمده است. این شکل مدرن تر سبک های زندگی را تحت تاثیر قرار داده به شکلی که حتی بر شناخت شهروندان نسبت به هم تاثیر گذاشته است. اما هرچه جامعه از شکل سنتی خود فاصله نگرفته باشد، سبک زندگی و حتی شناخت ها و مقدمات یک ازدواج فراهم تر است.
محزون در ادامه نشانه های دیگر را تشریح نمود و اظهار داشت: نشانه بعدی کاهش فرزندآوری است. افزایش سقط جنین در گذشته مورد پذیرش عده ای نبود. اما با وجود این که آمار و ارقام رسمی ما گویای همه حقیقت نیست، مطالعاتی که مبتنی بر مدلهای اندازه گیری فاکتورها است نشان میدهد که سالانه حدود ۳۸۰ الی ۳۹۰ هزار سقط در کشورمان اتفاق می افتد.
مطالعات نشان میدهد که سالانه حدود ۳۸۰ الی ۳۹۰ هزار سقط در کشورمان اتفاق می افتد
وی همینطور اظهار داشت: از دیگر نشانه ها بالا رفتن نرخ طلاق است. نرخ طلاق یعنی میزان طلاق در یک سال به نسبت جامعه در معرض طلاق که بالا رفته است. مبحث بعدی کاهش باروری است. در دهه ۶۰ نرخ تولد در خانواده های ما ما بین ۶ تا ۷ فرزند بود و نرخ باروری ۶.۵ درنظر گرفته می شد. امروز می بینیم می شد که نرخ باروری ایرانیها ۱.۶۵ است و زیر سطح جایگزینی است.
محزون اضافه کرد: نشانه بعدی کوچک شدن بعد خانوار است. در دهه گذشته بالای ۵ نفر بطور متوسط در هر خانواده داشتیم. هم اکنون حدود ۲.۳ نفر در هر خانواده زندگی می کنند.
زندگی های نامتعارف ذیل عنوان خانواده
محزون با ذکر این نکته که نشانه بعدی تا حدی چالش برانگیز است بیان کرد: این نشانه هنجارشدن هم باشی است که خاستگاه آن در غرب است و کاملا قابل تعمیم به جامعه ما نیست. اما نشانه های آن در جامعه ما هم دیده می شود.
وی اضافه کرد: این هم باشی یا هم خانگی و زندگی بدون ازدواج زیر یک سقف در کشورهای غربی شایع است. در مطالعه ای در آمریکا آمده بود که آمار این مساله به حدود ۴۸ درصد هم رسیده است. ازدواج هایی که با هم باشی شروع می شد و حتی تا پنج سال هم ادامه پیدا می کند و دو نفر بعد تصمیم می گرفتند که با هم ازدواج رسمی انجام بدهند یا نه.
وی اضافه کرد: نکته چالش برانگیز بعدی هم بحث افزایش فرزندان خارج از ازدواج در غرب است و گفتیم از آنجا که خاستگاه نظریه غرب بوده است قابل تعمیم نیست اما نباید نادیده گرفته شود. این اتفاق در ادامه رفتارهای شریکی و خارج از چهارچوب اتفاق می افتد که ممکنست شواهدی برای آن در جامعه ما وجود داشته باشد.
محزون اظهار داشت: پس ما وارد گذار جمعیتی دوم شده ایم گذار اول بحث ساختار سنی جمعیت بود که از آن مرحله و گذار عبور کرده ایم. چرا می گوئیم بحث مشوق های ازدواج در مواردی جواب نمی دهد؟ چون مبحث ازدواج و فکر کردن به فرزنددار شدن بر اثر تغییر نگرش ها تغییر کرده است. بدین جهت افزایش سن ازدواج، سقط جنین، افزایش نرخ طلاق، تأخیر در فرزندآوری، کاهش نرخ باروری، کوچک شدن بعد خانواده، هنجار شدن هم باشی و فرزندان خارج از ازدواج، هشت نشانه گذار دوم جمعیت شناختی است که امروزه در جامعه ما هم شیوع دارد.
مهاجرت به داخل و خارج کشور از عوامل اصلی گذار سوم جمعیت
محزون درباب گذار سوم جمعیت شناختی بیان کرد: گذار سوم جمعیت شناختی که آن هم نشانه هایی در کشور ما دارد، بحث مهاجرت به داخل یا به خارج است. این ها نشان میدهد که در مباحث جمعیت در کشور تغییر پارادایم اتفاق افتاده است پس نوع نگاه، نگرش ها و نوع تصمیمات هم متناسب با آن باید تغییر پیدا کند.
وی اضافه کرد: بر این اساس مثلا در کشورهای اروپایی بحث مهاجرت و اثرات آن بر جمعیت، سیاستهای جذب مهاجران را مشخص می کند. این مساله در کشور ما هم هست و حتی برعکس آنرا داریم. آنهایی که از کشور خارج می شوند نخبگان، سایر ساکنین، مبحث اتباع و غیره مطرح است که نیازمند سیاستگذاری در حوزه جمعیت است.
نرخ باروری فقط در جمعیت ایرانی ۱.۶۵ بوده با جمعیت اتباع حدود ۱.۷۴ برآورد شده است و جمعیت اتباع تاثیر خودش را در نرخ باروری ما گذاشته است
محزون درباب مهاجرت به داخل ایران و مبحث اتباع اظهار داشت: کشورهای دیگر دراین خصوص گزینش های گوناگونی دارند اما ما هیچ گزینشی نداریم و صرفا بحث مجوز دادن است. در صورتیکه باید رصد درستی دراین خصوص صورت گیرد. به عنوان مثال نرخ باروری فقط در جمعیت ایرانی ۱.۶۵ بوده با جمعیت اتباع حدود ۱.۷۴ برآورد شده است. بدین سبب جمعیت اتباع تاثیر خودش را در نرخ باروری ما گذاشته است.
وی در آخر اشاره کرد: گذارهای جمعیتی توالی به مفهوم منقطع ندارند و با هم هم پوشانی و اشتراک زمانی دارند. یعنی در اواخر گذار اول، گذار دوم شروع شده و هم زمان با گذار دوم، گذار سوم شکل گرفته است. در گذشته وقتی از بعضی از این نشانه ها سخن می گفتیم می گفتند صحبت از این موضوعات در ایران زود است. ما می گفتیم نشانه های آن هست و باید به آن توجه گردد ولی برخی از جامعه شناسان قبول نمی کردند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب